Surpriza malkovro en Texel

Dum la pasinta somero, mi vizitis la nederlandan insulon Texel (Tesel) por verki mian venontan libron.  La temo de tiu libro estas la lasta batalo de la Dua Mondmilito, kiu okazis tie dum la monatoj aprilo-majo 1945.  En tiu batalo, ambaŭ flankoj portis germanajn uniformojn. 

Surprizis min malkovri fortan rilaton inter tiu insuleto kaj la Esperanto-movado.

Mi interesiĝis pri Texel, ĉar mi interesiĝas pri Kartvelujo.  Mia lastatempa libro estis historio de la sendependa Kartvela Respubliko dum la jaroj 1918-1921, kiu aperis en la angla, la kartvela kaj en Esperanto.  Pliaj tradukoj aperos en la germana, la rusa, kaj – mi esperas – en la hispana.

Dum la Dua Mondmilito, la germanaj armeoj kaptis multajn kartvelajn soldatojn, kiuj servis en la Ruĝa Armeo.  Kelkaj kartvelaj soldatoj konsentis porti germanan uniformon. Ili nomiĝas “la kartvela legio”.  Centoj da tiuj kartvelaj soldatoj alvenis en Texel en januaro 1945. Dum la nokto inter la 5-a kaj la 6-a de aprilo 1945, ili ribelis kaj mortigis centojn da germanaj soldatoj, kiam ili dormis.  Dum kelkaj horoj, la kartvelaj ribeluloj estis la mastroj de la insulo.

Dum la posta batalo, la germanoj mortigis la plej grandan parton de la kartveloj kaj ankaŭ multajn nederlandajn civilulojn, inkluzive de infanoj.  La batalo finiĝis nur kiam kanadaj soldatoj alvenis en la insulon du semajnojn post la fino de la milito en Eŭropo.

En la centro de la plej granda vilaĝo en Texel, Den Burg, staras Esperanto-monumento.  Ĝi estis konstruita en 1935, kiam estis granda Esperanto-movado en Texel.  La Germanoj detruis la monumenton en 1941, sed ĝi estis rekonstruita post la milito, en 1950.

Lokaj historiistoj, kiuj parolis kun mi pri la kartvela ribelo, sciis pri la Esperanta heredaĵo kaj montris fotojn de grandaj Esperanto-aranĝoj en Texel dum la antaŭmilitaj jaroj.  En tiuj aranĝoj partoprenis centoj da homoj.

Hodiaŭ, la granda Esperanto-movado de Texel ne plu ekzistas, kaj estas nur memoro.  Sed la monumento ankoraŭ staras kiel memoraĵo de tio, kio estis, kaj tio, kio eventuale estos.

Eric Lee