Anna

En multaj landoj ekzistas Esperanto-kluboj. En iuj landoj ekzistas naciaj Esperanto-centroj. La plej granda Esperanto-centro en Francujo nomiĝas Kastelo Greziljono, france "château de Grésillon". Ĝin posedas ĉirkaŭ ducent kvindek esperantistoj el la tuta mondo, kadre de kooperativa societo kun la nomo "Kultur-domo de Esperanto". En ĝi okazas Esperanto-staĝoj kun kursoj kaj aliaj aktivaĵoj, precipe dum la francaj lernejaj ferioj en aprilo, julio kaj aŭgusto, kaj ankaŭ en oktobro. Dum la tuta somero 2024, preskaŭ ducent homoj restadis en kastelo Greziljono, iuj dum kelkaj tagoj, aliaj dum tuta monato. Ili venis por lerni aŭ praktiki Esperanton, por ĝui verdan esperantistan etoson kaj por admiri la kastelon, kiu staras meze de vasta parko. Jen mia raporto pri la someraj staĝoj en la jaro 2024: • Komence de julio okazis nia 5-a Verda Naturisma Semajno kun la asocio INOE (Internacia Naturista Organizo Esperantista). Naturismo estas movado de homoj, kiuj sen vestoj ĝuas la naturon. Antaŭtagmeze oni studis Esperanton en du kursoj, kaj posttagmeze okazis sportaj aranĝoj, promenado, turismaj vizitoj, prelegoj, muziko kaj ludoj. Laŭ la vetero kaj la programo, la ĉeestantoj vestis sin pli aŭ malpli libere. • Meze de julio dum dek tagoj okazis nia 8-a Maratona Esperanto-kursaro kun tri famaj instruistoj. Samtempe okazis la 36-a Internacia Esperanto-Konferenco kun dek ok prelegoj pri diversaj temoj. Krom intensa studado kaj praktikado de nia lingvo okazis ĉiutage ekskurso al lokaj vidindaĵoj. Ĉu vi volus mem iam studi en Greziljono – aŭ eble eĉ instrui tie? • Komence de aŭgusto okazis nia 14-a Festa Semajno por infanoj kaj familioj kaj samtempe nia 3-a renkontiĝo SOMERAS. Du homoj instruis Esperanton, dum aliaj uzis la lingvon laŭ praktika maniero por prezenti dancadon, kantadon, familian terapion, japanan paper-faldadon, kaj kurson de japana abako. • Fine de aŭgusto, esperantisto festis sian naskiĝtagon dum tuta semajno en nia kastelo, invitinte siajn malnovajn esperantistajn amikojn. Ankaŭ vi mem povus organizi similan eventon en nia kastelo. • La sekva renkontiĝo, AŬTUNAS, atendas vin fine de oktobro kun kursoj kaj ekzamenoj, kun ĥora kantado, japana paperfaldado, kaj uzado de japana abako. Vidu informojn pri la aranĝo en la retpaĝo de Kastelo Greziljono. Bert Schumann

La informo, ke "ĉiuj parolas la anglan", estas ofte ripetata, precipe de tiuj, kiuj gajnas monon per instruado de la angla. Ekzistas ankaŭ tiuj, kiuj deziras konvinki nin ĉiujn, pro ideologiaj kialoj, ke la angla estas la internacia lingvo. La Eŭropa Komisiono foje prezentas la kreskantan nombron de junuloj, kiuj deklaras ke ili parolas la anglan, por montri la sukceson de la multlingvisma politiko en Eŭropo. Sed ĉu estas vere, ke pli kaj pli da junuloj parolas la anglan? Tiaj raportoj kutime estas bazitaj sur Eurobarometer*. Eurobarometer estas instanco, kiu faras esplorojn de la publika opinio pri diversaj demandoj interesaj por Eŭropa Unio (EU). Por informiĝi pri lingva kompetento, ĝi simple demandis al eŭropaj civitanoj, kiujn lingvojn ili parolas, naive kredante, ke homoj neniam troigas sian propran kompetenton. Tamen, malmultaj homoj kapablas objektive taksi sin mem. Ĉu EU iam pli profunde esploris, kiom bone la homoj parolas fremdajn lingvojn? Jes, sed tio okazis nur unu fojon. En 2012 la Eŭropa Komisiono organizis esploron kun la nomo SurveyLang. Oni kontrolis la atingojn de lingvolernantoj en 14 EU-landoj rilate al kvin lingvoj: la angla, la franca, la germana, la hispana kaj la itala. La kontrolitaj niveloj estis de A1 ĝis B2. La Komisiono klarigis, ke ĝi ne organizis provojn je la nivelo C1, "ĉar lernantoj, kiuj atingas tiun nivelon, eĉ en sia unua fremda lingvo, konsistigas nur 1% de lernantoj". Do la Eŭropa Komisiono mem rekonas, ke la homoj apenaŭ sukcesas lerni fremdajn lingvojn ĝis flua nivelo. Estas rimarkinde ke la objektiva esploro de SurveyLang okazis nur unu fojon, jam antaŭ 12 jaroj. Poste la Eŭropa Komisiono preferis bazi siajn konkludojn sur la malpli objektivaj rezultoj de Eurobarometer. Ĉu la konkludoj de SurveyLang estis tro malkomfortaj por la Eŭropa Komisiono? Kial tiom da homoj atingas tiom malmulte da sukceso en lingvolernado? La ĉefa kialo estas la malfacila kaj neregula gramatiko de la lingvoj plej ofte instruataj en Eŭropo. La angla havas (sufiĉe) simplan gramatikon, aliflanke ĝia skribsistemo nur malproksime rilatas al la parolata lingvo. La uzo de la angla en supera edukado ĉiam pli enradikiĝas tutmonde. Sekve, kreskas la distanco inter elito, kiu regas la anglan, kaj la vasta plimulto de la monda loĝantaro. La elito konsistas el 1) denaskaj anglalingvanoj (proksimume 6% de la homaro); 2) tiuj, kiuj loĝas dum jaroj en anglalingvaj landoj; kaj 3) homoj kun aparta kapablo pri lingvolernado. La uzo de la angla en internaciaj rilatoj donas avantaĝon al tiu malgranda elito, kaj malavantaĝon al ĉiuj aliaj. Tio estas ne nur maljusta, sed ankaŭ malefika. Estus multe pli efike, se la Eŭropa Komisiono kaj aliaj internaciaj organizaĵoj celus lingvan justecon, kaj klopodus doni al ĉiuj civitanoj la samajn lingvajn rajtojn. --------------------- * Europeans and their languages - May 2024 - - Eurobarometer survey (europa.eu) Seán Ó Riain

Ĉiujare ekde 2020, Universala Esperanto-Asocio (UEA) kaj Kolombia Esperanto-Ligo (KEL) kunlaboras por okazigi retajn Esperanto-kursojn por hispan-parolantoj. En kelkaj jaroj kunlaboras ankaŭ TEJO kaj aliaj asocioj, kiel Hispana Esperanto-Federacio kaj Meksika Esperanto-Federacio. Al tiu agado ĝis nun aliĝis pli ol 2000 lernantoj el 29 landoj. La kursoj estas senpagaj, kaj celas kaj komencantojn kaj progresantojn. Ĉiu lernanto havas aliron al vasta materialo, parol-sesioj, lerniloj kaj virtualaj lecionoj gvidataj de spertaj esperantistoj. En 2024 la kurso okazos de la 2-a de oktobro ĝis la 23-a de novembro. Post la fino de la kurso, ĉiuj lernantoj povos tuj sperti Esperantujon per partopreno en la 5-a Virtuala Kongreso de Esperanto, komenciĝonta la 28-an de novembro: vk.esperanto.net. La kurson oni proponas al lernantoj laŭ du malsamaj horaroj: je la 17h00 UTC kaj je la 00h00 UTC, merkrede kaj sabate. Krome estos apartaj sesioj por respondi demandojn, plu esplori diversajn temojn, kaj amike esperantumi kun aliaj lernantoj kaj kun invititaj ĉeestantoj. Ĝis la 29-a de septembro eblas aliĝi al la kurso, ĉu kiel komencanto, ĉu kiel progresanto, ĉu kiel kunlaboranto, per la ligilo cursos.esperanto.co. Tie troviĝas ankaŭ oftaj demandoj kaj respondoj, krom detalaj kalendaro kaj enhavo. Ĉiujare la enhavo de la kurso pliboniĝas kaj la instrumetodoj evoluas. Jam en 2020, okaze de la Tago de Ameriko, kelkaj el la lernantoj povis post la kurso sukcese prelegi, tute flue. Similaj fluaj paroladoj estis aŭdeblaj ankaŭ en 2021, okaze de la fermo de la 2-a sesio de la Esperanto-kurso por hispanparolantoj. De tiam la kurso ĉiam finiĝas per oficiala fermo kun paroladoj de lernantoj. La lernantoj ankaŭ ricevas invitojn de Esperanto-organizaĵoj, por ke ili ekaktivu en nia komunumo. La kurso estas tute senpaga por ĉiuj aliĝintoj, kaj la instruistoj estas volontuloj, kiuj ricevas nur malgrandan kompenson. Sed organizi tian kurson kompreneble kostas monon. Tial, se vi volas kaj povas helpi, la Fondaĵo Ameriko de UEA estos tre kontenta ricevi vian donacon. Pag-manieroj troviĝas en la paĝoj de UEA. Se eble, bonvolu informi al financoj@co.uea.org pri via donaco, indikante “E-kurso”. UEA kore dankas al la instruistoj kaj organizantoj, kiuj laboras por tiu grava agado. Ĝi deziras al ĉiuj lernontoj agrablan ekkonon de la internacia lingvo Esperanto, kiu estas posedaĵo de la tuta homaro. Gazetaraj Komunikoj de UEA N-ro 1187 2024-09-23

La suba artikolo aperis en La Ondo de Esperanto la 2-an de septembro 2024. Kun la permeso de la aŭtoro, ĝi estas mallongigita kaj simpligita por la legantoj de uea.facila. La 1-an de septembro 1889 aperis en Nurenbergo, Germanio, la unua Esperanto-gazeto. Ĝia nomo estis La Esperantisto: “gazeto por la amikoj de la lingvo Esperanto”. Ĝia eldonanto estis la prezidanto de Mondlingva Klubo en Nurenbergo, Christian Schmidt, kaj redaktis ĝin “Dr. Esperanto (Dr. L. Zamenhof)”. En la germana li skribis sian nomon L. Samenhof. Preskaŭ ĉion faris Zamenhof mem: varbis abonantojn kaj (kun la Nurenberga klubo) akceptis kotizojn, korespondis kun aŭtoroj, lingve korektis iliajn tekstojn, planis la numerojn, redaktis ilin ktp. En oktobro 1890 Zamenhof faris kontrakton kun Schmidt pri divido de la eldonkostoj, sed tio daŭris nur unu jaron. En januaro 1892 alia germana esperantisto, Wilhelm Heinrich Trompeter, transprenis la eldonkostojn de la gazeto kaj ekpagis salajron al Zamenhof. Sed plej gravas, ke Zamenhof verkis. La unuaj kajeroj enhavis ĉefe liajn tekstojn vera-nomajn, pseŭdonimajn kaj anonimajn. Ekzemple, la tuta sepa kajero (aprilo 1890) enhavis nur liajn tekstojn, krom kelkaj anoncoj lastapaĝaj. Zamenhof verkis la unuan nekrologon en Esperanto (pri Leopold Einstein), la unuajn rekomendojn pri propagando de Esperanto, kunmetis la unuajn anonc-fakojn, kaj per sia artikolo Esperanto kaj Volapük li fondis (kvankam ne en sufiĉa scienca nivelo) komparan interlingvistikon. La unuaj ses numeroj aperis en du lingvoj: Esperante kaj germane; ekde la sepa kajero (la 25-an de aprilo 1890) — nur en Esperanto. En 1889 aperis tri numeroj, en 1890 naŭ, kaj poste ĝi aperis regule ĉiumonate. Entute estis eldonitaj 66 numeroj en 63 kajeroj (plejparte 16-paĝaj) sur 806 paĝoj. En sia unua jaro la revuo havis 112 abonantojn, plejparte el Ruslando. Nur ses loĝis en Nurenbergo. En 1892 la nombro de abonantoj atingis 544 en 12 landoj (Ruslando 335, Germanio 124, Svedio 56, aliaj landoj 29). En 1893 tiu sumo kreskis ĝis la rekorda nombro 889. Ĝia temaro estis vasta: studoj pri la lingvo mem; respondoj de Zamenhof al demandoj lingvaj, organizaj, literaturaj, financaj; movadaj novaĵoj; organizaj aferoj; literaturo originala kaj tradukita; sociaj kaj popularsciencaj artikoloj; humuraĵoj; kaj adreslistoj de novaj esperantistoj. Ĝis tiam mankis al Esperanto lingva tradicio. Danke al la redakta laboro de Zamenhof en tiu unua Esperanto-gazeto, la lingvo iĝis stabila kaj unueca. Ĝi ekhavis sian propran stilon, siajn mallongigojn, kaj belan kolekton da literaturaj verkoj. La Esperantisto ebligis al la legantoj ekkoni la agadon de alilandaj samideanoj, interŝanĝi agadspertojn, diskuti lingvajn problemojn. Ĝi kontribuis al la kreado de la esperantista “popolo”, kaj en la unua numero por 1893 Zamenhof anoncis la fondon de Ligo Esperantista, kies membroj aŭtomate iĝis ĉiuj abonantoj.

La 21-a de septembro estas la Internacia Tago de Paco. En tiu tago ĉiujare, UN (Unuiĝintaj Nacioj) aparte atentigas, ke paco estas la fundamento de internacia kunlaboro. Sen paca situacio, ne eblas kunlaboro inter la diversaj ŝtatoj. Sen tiu kunlaboro, ne eblas plani la estontecon, ne eblas krei kaj realigi projektojn por daŭripova evoluigo; ne eblas krei kaj ĝui mondon en kiu regas bazaj juraj principoj komunaj al ĉiuj landoj. En multaj partoj de la mondo regas konfliktoj. La nombro de lokaj kaj regionaj militoj eĉ kreskas en la nuna tempo. Rezulte, pli da homoj devas migri – interne de la propraj landoj, sed ankaŭ al aliaj landoj. UN kalkulas, ke nuntempe pli ol cent dudek milionoj da homoj (pli ol iam ajn en la historio!) ne plu loĝas tie, kie ili normale loĝus. Oni forpelis ilin aŭ ili mem elektis migri el siaj hejmoj, ĉar la lokaj kondiĉoj estas tiel malfacilaj, ke ili fuĝis al aliaj regionoj aŭ landoj. Tie ili bezonas loĝejojn, vivrimedojn, edukadon por siaj infanoj, san-servojn kaj simile. Necesas mono kaj aliaj rimedoj por subteni ilin. Tiuj rimedoj estus pli bone uzataj por solvi la problemojn, kiuj devigis ilin fuĝi. Ofte ili ne parolas la lingvojn de la regionoj aŭ landoj, al kiuj ili fuĝas. Eĉ kompreni iliajn bezonojn estas do malfacile. Se regus paco kaj bonaj servoj en iliaj landoj, ili ne devus fuĝi. Ni devus memori tion tra 365 tagoj jare, sed tion ni ne faras. Tial ekzistas speciala Tago de Paco: por atentigi pri tiuj, kiuj estas tro ofte forgesataj. UN argumentas, ke paco povas ekesti plej facile, kie ekzistas konfido: la preteco de unu grupo de homoj, aŭ unu lando, fidi pri la bonaj intencoj de aliaj grupoj aŭ aliaj landoj. Lastatempe la Ĝenerala Asembleo de UN anoncis, ke la jaro 2025 estu nomata Jaro de Paco kaj Konfido. Ĉu eblos konvinki la gvidantojn de la diversaj landoj meti flanken siajn malkonsentojn kaj kunlabori por atingi komunajn celojn? Ni kunlaboru por tio, ke la diversaj landoj komprenu kaj praktiku tiun bazan principon. Unu afero, kiu helpus (ĉu ne?) estus Esperanto, la paca lingvo kun pacaj celoj. Por ni parolantoj de Esperanto, la 21-a de septembro estu ne nur la tago de paco, sed ankaŭ memorigo ke ĉiu tago estu tago de paco, konfido kaj kunlaboro. Humphrey Tonkin

Unu el la plej oftaj vortoj en Esperanto estas la eta vorto la. La gramatika nomo de tiu vorto estas la artikolo: pli precize la difina artikolo, ĉar ĝi difinas la aferon, al kiu ĝi rilatas. Ekzemple, kiam vi aŭdas la esprimon “la libro”, vi scias, ke ne temas pri iu ajn libro, sed pri difinita libro. En multaj eŭropaj lingvoj ekzistas ankaŭ la nedifina artikolo: a aŭ an en la angla, ein aŭ eine en la germana, un aŭ una en la hispana, ktp. La nedifina artikolo ne ekzistas en Esperanto, kvankam en la praktiko ni ofte uzas iu, ekzemple iu libro, iu persono, kaj simile. La uzo de la artikolo ofte kaŭzas problemojn por esperantistoj, kiuj ne havas ĝin en la propra lingvo. Kaj, cetere, eĉ inter la eŭropaj lingvoj ekzistas iom malsamaj reguloj kaj kutimoj pri la uzo de la artikolo, tiel ke eŭroplingvanoj ne ĉiam konsentas pri la ĝusta uzo de la artikolo, kiam ili parolas Esperanton. La du lingvoj, kiujn Zamenhof plej bone konis, la rusa kaj la pola, normale ne uzas la difinan kaj nedifinan artikolojn. Kiam li kreis Esperanton, do, kial li decidis, ke ĝi tamen enhavu la vorton la? La germana esperantistino Marie Hankel (1844-1929) persone konis Zamenhof. La suban anekdoton ŝi rakontis en artikolo aperinta en la revuo Universo en 1910: La hejmveturado D-ro Zamenhof rakontis, en kia maniero li decidiĝis, ke la internacia lingvo havu artikolon. Li tiam ankoraŭ vizitis la gimnazion. Ĉar multaj lingvoj ne posedas artikolon, li dubis pri la bezono de tiu ĉi vorteto. Eble ĝi estis nenecesa. Pri tio unu sonĝo donis al li decidon. En sonĝo li iafoje staris sur kampo kun kelkaj homoj. La homoj parolis pri ia grava afero, ia malfeliĉo, kiu okazos, se el arbaro, kiun oni vidis en la malproksimeco, elvenos tri ruĝaj knabinoj. La homoj timeme rigardis kaj observadis la arbaron. Subite unu el la homoj vokis: “Jen la tri ruĝaj knabinoj!” La dormanto vekiĝis kaj nun sciis, ke la artikolo estas necesa kaj utila. La elvoko: “jen la tri ruĝaj knabinoj” estas alia afero ol: “jen tri ruĝaj knabinoj”. Kaj kia terura katastrofo okazis post la apero de la tri ruĝaj knabinoj? Pri tio la anekdoto de Marie Hankel bedaŭrinde ne informas nin. Anna Lowenstein Foto: Zamenhof kaj lia edzino Klara sidas en la unua vico. Marie Hankel staris malantaŭ ili, kun aliaj membroj de la loka organiza komitato por la 4-a Universala Kongreso en Dresdeno (1908).

La 109-a Universala Kongreso de Esperanto restos en la memoroj kiel la unua UK okazinta en Afriko. Krome, la unuan fojon okazis bankedo, kiu kunigis ĉiujn kongresanojn – pagpovulojn kaj nepagpovulojn – ĉe la samaj manĝotabloj. Tiel okazis interagoj kaj kunvivado en Esperantujo. Laŭ la tradicio de ĉiuj UK-oj, Aruŝo invitis bonegajn prelegantojn, kiuj konigis siajn spertojn kaj esplorojn en kaj pri Esperanto. Estis ankaŭ diskutoj pri la efiko de Esperanto al plurlingveco kaj interkulturaj dialogoj. Ni ne forgesu ankaŭ la prezentojn pri la eblo investi en Tanzanio. Atento al komencantoj ne mankis. Interagaj kunsidoj ebligis al ili lerni la lingvon ekde la baza nivelo, dum lingvemuloj povis ĉeesti kursojn de la svahila. Traktiĝis ankaŭ diversaj temoj, kiel: - disvastigo de Esperanto: diskutoj pri manieroj plibonigi la videblecon kaj uzadon de Esperanto tutmonde; - kulturo kaj edukado: laborrenkontiĝoj kaj prezentoj pri la instruado de Esperanto kaj ĝia integriĝo en la lernejan instruplanon; - komunuma kunlaborado: agadoj kun la celo konstrui ligojn inter aktivuloj kaj krei bazon por kulturaj interŝanĝoj. Dum la vesperaj programeroj multaj afrikaj artistoj laŭvice povis esprimi siajn diversajn talentojn per kanto, teatro, poem-deklamado ktp., apud konataj nomoj kiel la fama kantisto JoMo kaj aliaj. Eblis ekskursi dum la semajno al naturparkoj, kaj viziti historiajn kaj kulturajn lokojn. Tiel la kongresanoj povis ekkoni Tanzanion kaj ĝian kulturon, kaj ekhavi kontaktojn kun lokanoj. Dum la merkredo de la kongresa semajno, la kongresejo restis fermita, por ke ĉiuj kongresanoj povu partopreni en plen-tagaj ekskursoj. Iuj vojaĝis al Masaja vilaĝo Langijabe. Tie oni ekkonis surlokajn tradiciajn kutimojn en folklora etoso, kaj kunmanĝis Masajajn manĝojn! Tio riĉigis la sperton de la partoprenantoj. Foto: John Huang La kongresa kuriero, La Voĉo de Kilimanĝaro, aperadis regule. Lokaj gazetoj raportis pri la renkontiĝo, kaj en diversaj anguloj de la urbo Aruŝo estis videblaj reklamaĵoj pri la kongreso kaj la gastiganta lando. Tio certe kaptis atenton de pli ol unu membro de la ekstera publiko. Dum la semajno multaj lokanoj salutis la personojn portantajn la kongresan insignon per la vorto ’’Saluton’’. Vojaĝo klerigas homon; sed UK plilarĝigas la kulturajn horizontojn de partoprenantoj. Mi opinias, ke interŝanĝoj kaj kontakto kun la esperantista mondo estas gravegaj en la vivo de esperantisto. Mi opinias, ke mi ne plu estas tiu Adjévi, kiu mi estis kiam mi ekvojaĝis al Aruŝo. Mi esperas, ke mi pliboniĝis, ĉar multajn aferojn mi lernis de azianoj, eŭropanoj, afrikanoj, amerikanoj, oceanianoj. Mi ĉiufoje miras vidi la Esperanto-komunumon, kiu kapablas doni tiom multe! Adjévi Adjé

Akvo estas vivo COPROFER per sia projekto "Akvo estas vivo" inaŭguris sian dek-kvaran puton la 18-an de aŭgusto 2024 en la vilaĝo Mulonge en la oriento de Demokratia Respubliko Kongo. "Ni konstruis ĉi tiun puton danke al la donaco de franca donacanto Sarah,” diris Moses Byamungu, kunordiganto de la asocio. Trinkakvo estas vera problemo en Kongo, precipe dum ĉi tiu periodo de sekeco. Infanoj serĉas akvon piede dum mejloj, kaj foje okazas, ke iu el ili eĉ perdas la vivon. COPROFER kaj la loĝantoj de ĉi tiu vilaĝo senfine dankas Sarah pro ŝiaj amo kaj malavareco, kiujn ŝi montris al la vilaĝo Mulonge. Se ankaŭ vi povas subteni nian agadon, ne hezitu kontakti nin.

La memorkapablo de simioj Ĉimpanzoj uzas ilojn, ili havas amikojn kaj malamikojn, ili helpas unu la alian, kaj ili eĉ kuracas siajn vundojn. Tiuj estas kapabloj, kiujn oni dum longa tempo konsideris aparte homaj. Kaj nun al tiu listo aldoniĝas ankoraŭ unu plia kapablo: ĉimpanzoj povas memori la vizaĝojn de iamaj amikoj, eĉ de tiuj, kiujn ili ne vidis de jardekoj. La longtempa socia memoro de ĉimpanzoj kaj bonoboj estas multe pli bona ol sciencistoj antaŭe kredis. Tion konkludis grupo de sciencistoj en studo, kiu ĵus aperis en scienca periodaĵo. La ideo malkovri, kiel longe hom-similaj simioj memoras unu la alian post disiĝo, aperis ĉe la sciencistoj surbaze de iliaj propraj spertoj pri la bestoj. Multaj el la sciencistoj ricevis la impreson, ke iliaj simioj rekonas ilin, kiam ili revenis post longa periodo de for-estado. "Ili estas emocie tuŝataj, kiam ili revidas konaton," diris sciencisto de la usona universitato Johns Hopkins. Tian sperton havis ankaŭ sciencistino, kiu laboris kun ĉimpanzo nomita Kendall en la bestoĝardeno de Nord-Karolino en Usono. Kendall volis ĉiam teni ŝian manon, kiam ŝi eniris en la kaĝon de la simioj. Sed la sciencistino dum kelkaj monatoj ne povis viziti lin pro esplorprojekto en Afriko. Kiam ŝi revenis, la ĉimpanzo tuj kuris rekte al ŝi kaj postulis teni ŝian manon. Por sia esploro la sciencistoj kontrolis 26 simiojn, kiuj loĝis en tri malsamaj lokoj: en la bestoĝardeno de Edinburgo, Skotlando, en la besto-protektejo Kumamoto en Japanujo, kaj en la bestoĝardeno de Planckendael en Belgujo. Antaŭ ol la eksperimento komenciĝis, la sciencistoj kolektis fotojn de ĉimpanzoj kaj bonoboj. Iuj estis konatoj de la bestoj en la eksperimento, aliaj ne. La sciencistoj montris al ĉiu simio du fotojn samtempe. Sur unu estis videbla eksa membro de la sama simiaro, ne vidita de almenaŭ naŭ monatoj. Sur la alia foto videblis fremda simio, kiun la besto neniam konis. Samtempe la esploristoj registris la okulmovojn de la bestoj per speciala filmilo. Ili malkovris, ke la ĉimpanzoj kaj bonoboj pli longe rigardis fotojn de konataj simioj ol de tiuj, kiujn ili ne konis. Aldone, ili rimarkis diferencon en la reago de la bestoj al fotoj de antaŭaj amikoj, kompare kun fotoj de konataj simioj, kun kiuj ili tamen ne havis apartan rilaton. La vizaĝojn de la amikoj la bestoj rigardis signife pli detale. Plej impresa estis la memorkapablo de bonobino kun la nomo Louise el la protektejo en Kumamoto. De pli ol 26 jaroj, Louise ne plu vidis sian fratinon Loretta kaj sian nevon Erin. Malgraŭ tio ŝi memoris ambaŭ, kiam ŝi rigardis ties fotojn. Por esti tute certaj, la esploristoj ripetis la provon okfoje. La rezulto estis ĉiam la sama. Tio montras, ke la memorkapablo de simioj pri la vizaĝoj de eksaj amikoj foje estas tre longa. Laŭ aliaj studoj, ĉe Homo sapiens la memoro pri la vizaĝo de konato komencas malfortiĝi post proksimume 15 jaroj. Kelkaj homoj tamen memoras pli longe la aspekton de homo, kun kiu ili iam havis fortan rilaton: eĉ 48 jarojn post la disiĝo. Restas la demando, ĉu ĉimpanzoj kaj bonoboj sentas la mankon de siaj amikoj same kiel homoj. Ŝajnas probable, ke ankaŭ al simioj tia malproksimeco kaŭzas animdoloron.

La suba mikronovelo de Maurizio Giacometto (‘Rico’), redaktoro de uea.facila, aperis en la revuo Usona Esperantisto en junio 2020. Pri mikronoveloj vi povas legi en jena artikolo. Ĉi tiu rakonto enhavas precize 100 vortojn. Ni aperigas ĝin du fojojn: la unuan fojon kiel simplan tekston, la duan fojon kun aldonaj notoj kaj klarigoj. Kaj kio estas la signifo de la rakonto? Kiun signifon havas la piednoto en la raporto de la ali-mondanoj? Tion vi devos decidi mem. Planedo Kiam alimondanoj trovis planedon en ĵus malkovrita planedsistemo, ili kromnomis ĝin La ruĝa planedo. En sia raporto al la interstela komandejo, ili skribis: “La planedo ŝajnas kiel bruligita ŝtono, kvazaŭ vivo estintus iam tie, sed ne plu. Laŭkalkule, la planedo estas la kvara de tiu sistemo.” Oni trovis ankaŭ iun malnovan skribaĵon: estis la sola tiaspeca trovitaĵo kaj enhavis frazerojn, ĉefe nekompreneblajn krom verso, kiu tekstis: malam’ kontraŭ unu la aliaj mortigos vin. Leginte la raporton, respondeculoj en la komandejo atingis la finan paĝon kaj rimarkis piednoteton: “Korektendaĵo: estis mezuraderaro. La ruinigita planedo ne estas la kvara, sed la tria …” Planedo Kiam ali-mondanoj trovis planedon en ĵus malkovrita planed-sistemo, ili kromnomis ĝin La ruĝa planedo. En sia raporto al la interstela komandejo, ili skribis: “La planedo ŝajnas kiel bruligita ŝtono, kvazaŭ vivo estintus iam tie, sed ne plu. Laŭkalkule, la planedo estas la kvara de tiu sistemo.” Oni trovis ankaŭ iun malnovan skribaĵon: estis la sola tiaspeca trovitaĵo kaj enhavis frazerojn, ĉefe nekompreneblajn krom verso, kiu tekstis: malam’ kontraŭ unu la aliaj mortigos vin. Leginte la raporton, respondeculoj en la komandejo atingis la finan paĝon kaj rimarkis piednoteton: “Korektendaĵo: estis mezurad-eraro. La ruinigita planedo ne estas la kvara, sed la tria …” Maurizio Giacometto