Anna

Ĉi tiu artikolo unue aperis en la retejo de Ĉina Radio. Ĝi estas simpligita por legantoj de uea.facila. Fine de oktobro 2024 studentaj kluboj ĉe la universitato Zaozhuang partoprenis en du-taga sub-ĉiela agado por varbi novajn membrojn. Ankaŭ la studenta Esperanto-klubo partoprenis en tiu agado. La Studenta Esperanto-Klubo agadas Volontulinoj prezentis la agadon de la Esperanto-klubo kaj logis aliajn studentojn per ludo pri la prefikso mal-, donante kiel premion poŝtkarton de la Esperanto-Muzeo. Studentino ludas per la prefikso "mal-" En la antaŭa tago, mi mem kaj aliaj instruistoj el la Esperanto-fako de la Universitato Zaozhuang vizitis la malnovan Urban Bibliotekon. Ĉeestis ankaŭ aktivuloj de la Esperanto-Muzeo. Al la direktorino de la biblioteko ni donacis belajn librojn en Esperanto. Zhang Yan (Hirundo) transdonas la librojn al la Lernejestro kaj Sekretario Post la biblioteko ni vizitis la apudan Mezlernejon 41, unu el la plej famaj en la urbo. Tie atendis nin instruistino Ju Xiuna (Suna), kiu lernis Esperanton ĉe Sun Mingxiao (Semio), la fondinto de la Esperanto-Muzeo. Ŝi prezentis nin al la lernejestro kaj al la partia sekretario, kiuj tre afable bonvenigis nin kaj niajn librajn donacojn. Ili varme akceptis la proponon de s-ro Semio dediĉi tutan bretaron de la biblioteko al pliaj libroj en aŭ pri la internacia lingvo. Same varme ili permesis, ke ni prezentu Esperanton al lerneja klaso dum nia vizito. Certe interesis ilin ankaŭ la fakto, ke per Esperanto la lernantoj povos korespondi kun samaĝuloj en aliaj landoj. Ili konsentis, ke juna instruisto Li Bochuan (Briko) revenu por plie instrui, cele al la kreado de klubo por lernantoj. Instruisto Briko estas diplomito de la Interlingvistikaj Studoj en Poznano, Pollando. (Pri la kurso en Poznano jam aperis artikolo en uea.facila.) Granda klaso da lernantoj sekvis la lecionon kun forta intereso. Kelkajn vortojn kaj simplajn frazojn en Esperanto ili jam konis danke al la pretiga laboro de instruistino Suna. S-ro Semio rakontis al ili pri la historio de la internacia lingvo en Ĉinio kaj en la mondo, kaj li prezentis ankaŭ la bazajn gramatikajn regulojn. Choi Manwon el Koreio alparolis la lernantojn en la korea kaj en Esperanto kun ĉina traduko, kaj mi prezentis salutojn en diversaj lingvoj kaj instruis kelkajn simplajn demandojn kaj respondojn. Alessandra instruas Esperanton en la klasĉambro Fine Zhang Yan (Hirundo), la prezidantino de la Esperanto-Klubo de Shandong, prezentis la Esperanto-Muzeon kaj la agadojn de la klubo. Ĉiuj lernantoj ricevis broĉeton kun verda stelo kaj poŝtkartojn de la Muzeo. Alessandra Madella

Eble malmultaj legantoj scias, kial la itala aŭtomobil-fabriko FIAT havas la nomon FIAT. Simple temas pri la komencaj literoj de Fabbrica Italiana Automobili Torino [= Itala Fabriko (de) Aŭtomobiloj (en) Torino]. Ĝi estis fondita je la fino de la 19-a jarcento, kiam longaj kaj klaraj nomoj estis laŭmodaj. Kaj eble malmultaj nuntempaj esperantistoj scias, ke ĉe FIAT iam laboris Giuseppe Grattapaglia, tre fama itala esperantisto. Nuntempe lia nomo estas ligita ĉefe kun la bieno Bona Espero en Brazilo, kiel vi povas legi en jena artikolo en uea.facila. Sed dum la unua parto de sia vivo, li loĝis en Torino kaj laboris ĉe FIAT kiel estro de la fako pri traktoroj. Hazarde ankaŭ mi loĝis en Torino dum unu jaro komence de la 1970-aj jaroj, kaj tiam mi havis okazon kunlabori kun li ĉe la torina Esperanto-grupo. En tiuj jaroj FIAT havis la ideon reklami siajn aŭtomobilojn per mallongaj filmetoj (po unu filmeto por ĉiu nova aŭtomobilo). Giuseppe Grattapaglia tuj kaptis la okazon por influi siajn kolegojn de la reklama fako kaj konvinki ilin realigi tiujn filmetojn ankaŭ en Esperanto. Oni devas kompreni, ke en mondo sen interreto, televido estis la plej moderna ilo de la momento kaj tiaj nacilingvaj filmetoj povis esti montrataj en la televido kaj ankaŭ en kinejoj. La filmetoj en Esperanto estis ludataj ĉefe en Esperanto-grupoj kun granda miro pro la moderneco de la afero. Unu el tiuj filmetoj en Esperanto estas ankoraŭ spektebla en Jutubo. Necesis dubli la filmetojn en Esperanton, kaj Giuseppe tre multe penis por trovi taŭgajn esperantistojn por la dublado. Ĉirkaŭ la jaro 1972 du junaj esperantistoj, Maŭro La Torre kaj mi, ricevis la taskon dubli en Esperanton unu el la filmetoj. Ni ricevis la rolojn de kliento, kiu venas por provi la aŭtomobilon, kaj de teĥnikisto, kiu akceptas lin ĉe la aŭtomobila vendejo. Ni devis prezentiĝi ĉe profesia studio en Romo, kien ni iris kun niaj plej bonaj kravatoj por komenci la dubladan laboron. Nu, se vi konus Maŭron aŭ min, vi scius, ke ni estis la plej malartismaj homoj en la mondo. Ni ambaŭ preferis amuziĝi legante librojn pri Esperanta gramatiko, sed ne tre interesiĝis spekti filmojn. Do, roli kiel aktoroj kaj imiti la ĝojan saluton de la vendisto aŭ la dubemajn demandojn de la kliento, estis io ekster nia kapablo. Mi memoras, ke ni bezonis unu tutan matenon por dubli nur la unuajn du frazojn en Esperanto kun la ĝusta intonacio: “Bonan tagon kaj bonvenon ĉe FIAT!” kaj “Mi aŭdis mirindaĵojn pri ĉi tiu aŭtomobilo, ĉu vere estas tiel?” Ni devis daŭrigi la laboron dum la postaj tagoj, kaj finfine ni bezonis tutan inferan semajnon por dubli 7-minutan filmon. Aktorado ne estis tasko por ni, sed kiel esperantistoj oni pretas fari ĉion por Esperanto. Renato Corsetti

Esperanto havis signifan rolon en la Movado de Nova Kulturo en Ĉinio. Kvankam Esperanto jam estis konata en Ĉinio en la malfrua periodo de la dinastio Qing (1644 -1912), ĝi pli vaste diskoniĝis nur pro la Movado de Nova Kulturo. Tiu movado komenciĝis en la 1910-aj jaroj, kiam intelektuloj ekdubis pri la tradicia penso-maniero de Ĉinio kaj celis modernigi la landon per okcidentaj ideoj. En 1912 la dinastio Qing falis, kaj respubliko stariĝis en Ĉinio. La principoj de la respubliko estis certigi politikajn rajtojn kaj bonstaton por la popolo. Sed la promesitaj ŝanĝoj ne realiĝis: la popolanoj tamen restis malriĉaj kaj malfortaj. Tial konservativuloj provis restarigi la imperion. Reage al tio, progresemaj intelektuloj proponis ĉesigi la ideojn de la pasinteco kaj forigi la imperian sistemon por ŝanĝi Ĉinion en modernan landon. En 1915, Chen Duxiu fondis la gazeton Nova Junularo, kaj tio markis la komencon de la Movado de Nova Kulturo. Laŭ Chen, la celo de tiu movado estas disvastigi ideojn de demokratio kaj scienco en Ĉinio. Li esperis, ke modernaj pensoj klerigos la nacion kaj helpos la politikan revolucion. Sub lia inspiro, multaj intelektuloj disvastigis pensojn el la Okcidento en Ĉinio. Inter tiuj novaj ideoj estis ankaŭ Esperanto. Tiamaj ĉinaj esperantistoj kredis, ke Esperanto povas malfermi Ĉinion al la mondo kaj faciligi internacian interkompreniĝon. Lu Xun (konata en Esperanto kiel Lusin) estis aktiva partoprenanto en la Movado kaj subtenanto de Esperanto. Li verkis la novelon La Taglibro de Frenezulo kaj fariĝis grava verkisto en la historio de la moderna ĉina literaturo. Li opiniis, ke Esperanto povas unuigi ĉiujn naciojn de la mondo kaj helpi internacian komunikadon, precipe inter malsamaj literaturaj tradicioj. Li forte subtenis la tradukon de literaturo pere de Esperanto. Ekzemple, li helpis junan esperantiston Sun Yong, kiu tradukis poemon de la fama hungara poeto Petőfi, Johano la Brava. Tiun poemon Sun Yong tradukis en la ĉinan ne rekte el la hungara, sed pere de la Esperanta traduko de Kalocsay. Lu Xun redaktis por li la tradukon kaj poste eĉ pagis por ĝia aperigo. En la Movado aperis proponoj pri reformo de la ĉinaj lingvo kaj skribmaniero, kaj Esperanto fariĝis centro de la diskuto. La lingvisto Qian Xuantong eĉ proponis, ke la ĉina popolo forlasu la tradician ĉinan skribon kaj uzu Esperanton kiel sian denaskan lingvon. Post diskutoj inter intelektuloj, la ideo ne trovis akcepton kaj estis forlasita. La diskutoj pri lingva reformo tamen inspiris la evoluigon de latin-literaj sistemoj por la ĉina skribo, ekzemple Latinigita Nova Skribaĵo. Hodiaŭ en lernolibroj pri la ĉina historio, oni ofte preterlasas la rolon de Esperanto en la Movado de Nova Kulturo. Tamen ni ne forgesu ĝian inspiron al la tiamaj intelektuloj, kiuj klopodis ligi sian landon kun la ekstera mondo post jarcentoj da izoliĝo. Alexander Shenghao Hu

István Nemere (1944-2024) dum 50 jaroj verkis 800 librojn en la hungara lingvo kaj 23 en Esperanto. La plej multaj el ili estas romanoj. Oni facile komprenas, ke li verkis rapide kaj ne multe laboris pri ĉiu libro. Eblas ankaŭ legi ilin sufiĉe rapide kaj sen granda peno. Liaj Esperantaj romanoj ofte havas seriozajn temojn kaj traktas gravajn sociajn problemojn, sed en simpla formo. Lia maniero rakonti kelkfoje estis iom tro simpla, sed en aliaj okazoj la leganto trovas interesajn novajn ideojn. Krom romanoj li verkis ankaŭ mallongajn rakontojn, ofte pri okazaĵoj en la ĉiutaga vivo. Jen kelkaj el la romanoj: Sur kampo granita (1983) pri homo, kiu faris gravan krimon en pasinta milito. Serĉu mian sonĝon (1987) pri problemoj de politika perforto. Dum vi estis kun ni (1988) pri la demando, ĉu oni rajtas helpi alian personon morti. Krias la silento (2002) pri patro, kiu havas filon kun grava denaska manko, sed ankaŭ kun arta kapablo. La lingvaĵo en la Esperantaj libroj de Nemere kutime estas sufiĉe facila. Pro tiu simpla lingvaĵo kaj pro la interesaj temoj la legantoj tre ŝatis ilin, eble plej multe en la jaroj 1980-aj kaj 1990-aj. Li mortis 80-jara la 15an de novembro 2024. Sube sekvas eta parto el la rakonto Vintra brilo (el Am-parolo, 1997): – Kiel belege estas ĉi tie, avo mia! Ĉiam ŝi diris al li “avo mia”. Sed li tute ne estis maljuna, nun havis iom pli ol kvindek du. Sed ja la hararo jam blankiĝis. Malofte li ridetis, ne ŝatis ja la malvarmon. Sed en tiu ĉi decembra tago oni jam vekiĝis je frostoj. Sur la fenestroj de la domo ekis glaci-floroj, la kampon kovris prujno. – Bele – li kapjesis. La motoro nun milde bruetis, la bone kurantaj radoj staris pretaj je eksalto. La viro eme ĉirkaŭrigardis. La foraj montoj ŝajnis esti proksimaj, la aero fariĝis travideblega kaj malmola. La urbo restis fore, la montetoj elsorĉis la silenton. Tiun silenton li ŝatis aŭskulti, do deŝaltis la motoron. Li amis la ventuman montet-deklivon, precipe somere. Ankaŭ tiutempe li ofte staradis ĉi tie inter la grizaj rokoj elstarantaj el la tero. Li enspiris la aeron kun odoro de greso. Somere kaj aŭtune sovaĝaj floroj flavis ĉi tie kaj birdoj flugis foren... Sed nun estis vintre. Tago de Kristnasko, malfruposttagmeze. Dum la familio pretigas la kristnaskan arbon, li forigis la nepinon el la domo. El la foro ekbriletis la malalta turo de la preĝejo. Feliĉe ĉirkaŭe estas ankoraŭ arbaroj, montetoj. Tiuj donas sencon ankaŭ al la urbo. Sten Johansson

Kiam oni lernas Esperanton, oni ĉefe atentas ĝian facilecon. La prononco estas simpla, la gramatiko estas logika. La lingvo funkcias laŭ regula sistemo. Post mallonga lernado eblas ekparoli kaj ekskribi en la internacia lingvo. Sed bona kono kaj ĝusta uzo de facila lingvo ne garantias efikan komunikadon. Por sukcesa interkompreniĝo oni bezonas pli ol bonan lingvokonon. La kultura aspekto ludas gravan rolon en lingvo. Esperantistoj venas de malsamaj kulturoj. Ĉiu kulturo havas siajn apartajn ideojn, valorojn kaj normojn. Ili estas la gvidiloj por la pensado kaj agado de homo. Tiu aro de ideoj, valoroj kaj normoj tre influas la komunikadon. Homoj ofte konscias pri tio nur kiam ili renkontas aliajn kulturojn. Tiu manko de konscio povas konduki al problemoj de interkompreniĝo, ankaŭ en Esperanto. Komuna lingvo ne sufiĉas por eviti miskomprenojn, kiuj estas la sekvo de malsamaj kulturoj. Pro kulturaj diferencoj, tiu, kiu aŭskultas paroladon aŭ ricevas mesaĝon, povas miskompreni la celon de la alia homo. La neŭtraleco de la lingvo povas eĉ pligrandigi la problemon, ĉar neniu kulturo superregas en Esperantujo. Kie ekzistas unu granda, superrega kulturo, ĉiuj konas ties normojn kaj valorojn, eĉ se ili ne konsentas pri ili. Aliflanke, se ekzistas multaj egal-rangaj sed malpli konataj kulturoj, miskomprenoj pli facile povas okazi pro manko de unu komuna normo. Ni ne scias, ĉu Zamenhof jam pensis pri eblaj problemoj de interkultura komunikado en Esperanto, kiam li kreis la lingvon. Krome, en la komenco la Esperanto-komunumo estis nur en Eŭropo. Tie la kulturoj estas pli proksimaj unu al la alia. Pro la tutmondiĝo de la Esperanto-movado komenciĝis la vera defio. Ĉu esperantistoj de malsamaj kontinentoj povas efike komuniki? La unua kontribuo rilate al tiu problemo estis la verko Interpopola konduto (1935). En tiu libro, Edmond Privat (1889-1962) prezentis psikologian studon de internaciaj problemoj. Li estis inter la unuaj homoj, kiuj verkis pri la internacia komunikado en la Esperanto-komunumo. Pro sia sperto li skribis pri temoj, kiuj hodiaŭ ankoraŭ aktualas. Sed li faris multe pli: li ankaŭ okupiĝis pri popol-klerigado. Li jam tiam bone komprenis la gravecon de tia agado. Lian laboron ni daŭrigas ankoraŭ nun. Dum ĉiu Universala Kongreso de UEA ni organizas tagon kun la nomo “Kleriga lundo”, kun la celo instrui kaj trejni la esperantistojn. Tio okazas ankaŭ per seminarioj kaj trejnadoj en Esperanto-renkontiĝoj. Multaj personoj entuziasme sekvas tiajn kursojn kaj entuziasme kunlaboras. Ĉiuj povas vere kontribui, ĉar ĉiuj ja havas diversajn spertojn. Tiumaniere Esperanto povas agi kiel ponto inter kulturoj. Kristin Tytgat

La 10-a de decembro 2024 estos grava tago por la Esperanto-movado. Ĝi markos la 70-an dat-revenon de la Rezolucio de Montevideo, la unua kaj plej signifa rekono de Esperanto fare de Unesko. Pri la okazaĵoj en Montevideo, la ĉefurbo de Urugvajo, jam aperis artikolo en uea.facila. La Rezolucio, akceptita de la Ĝenerala Konferenco de Unesko en Montevideo en 1954, rekomendis al la Ĝenerala Direktoro de Unesko sekvi la evoluojn en la uzado de Esperanto. Ĝi ankaŭ rekonis, ke la atingoj de la Esperanto-movado konformas al la celoj kaj idealoj de Unesko. La Rezolucio estis la rezulto de longa kaj konstanta laboro de Universala Esperanto-Asocio (UEA) kaj aliaj Esperanto-organizaĵoj, kiuj kolektis kaj transdonis al Unuiĝintaj Nacioj (UN) petskribon pri Esperanto. La petskribon subskribis preskaŭ 900 000 personoj kaj reprezentantoj de preskaŭ 500 organizaĵoj kun entute pli ol 15 milionoj da membroj. Kvankam la petskribo ne estis traktita de UN, ĝi estis transdonita al Unesko por konsidero. Pro la neatendita subteno de la meksika delegitaro, estis proponita projekto de rezolucio, kiu fine estis akceptita de la plen-kunsido de Unesko, kvankam kun ŝanĝita teksto. La meksikaj delegitoj decidis subteni la rezolucion, vidinte ekspozicion pri Esperanto aranĝitan de la urugvajaj esperantistoj. Ekde tiam, la rilatoj inter UEA kaj Unesko evoluadis. Unesko plurfoje montris intereson kaj ŝaton al Esperanto, ekzemple la Ĝenerala Direktoro de Unesko, Amadou-Makhtar M’Bow, vizitis la Universalan Kongreson de Esperanto en 1977. En 1985 Unesko akceptis duan rezolucion pri Esperanto, rekomendante al la membro-ŝtatoj enkonduki lerno-programojn pri lingvaj problemoj kaj Esperanto en lernejojn kaj universitatojn. En ĉi tiu nova datreveno de la Rezolucio de Montevideo, ni memoras la historion kaj signifon de tiu dokumento, kiu prezentas la celojn kaj idealojn de Unesko kaj Esperanto: konstrui pacon en la mondo per kulturo, edukado kaj scienco. Kun subteno de UEA, TEJO, ILEI kaj Urugvaja Esperanto-Societo, nun formiĝis labor-komitato por organizi internacian memor-feston en la Parlamentejo de Montevideo. Tio okazos la 10-an de decembro 2024 ekde la 9:00-a matene laŭ la urugvaja loka tempo (UTC -3). Estos prelegoj kaj paroladoj ĉeestaj kaj retaj, montrado de dokumentaj filmoj kaj artaj prezentaĵoj, kiujn la publiko povos spekti sur-loke aŭ rete. Pablo León

La potenco de filmoj Antaŭ 60 jaroj, en 1964, aperis la unua plen-longa filmo tute en Esperanto: Angoroj. Kreis ĝin franca esperantisto Jacques-Louis Mahé. La filmo estas rakonto pri krimo, kaj montras kiel danĝera povas esti venĝemo. Famaj esperantistoj ludis en la filmo. Inter ili estis Raymond Schwartz, Gaston Waringhien kaj la juna Michel Duc-Goninaz. Bedaŭrinde la filmo ne estis tre sukcesa ekonomie, kaj Mahé perdis multan monon. Pro malĝojo li detruis preskaŭ ĉiujn kopiojn de la filmo. Bonŝance li ne detruis ĉiujn, kaj esperantistoj ankoraŭ nun povas spekti lian filmon Angoroj *. Ofte oni diras: "Unu foto valoras mil vortojn." Do, ni povas imagi kiom potenca povus esti bona filmo, kiu konsistas el milionoj da fotoj kaj anstataŭas sennombrajn vortojn! Laŭ Marc Prensky, usona edukisto kaj verkisto, kiu interesiĝas pri modernaj eduk-rimedoj, nuntempe filmetoj estas la plej efika rimedo por prezenti kaj disvastigi diversajn ideojn. Tial li opinias, ke niaj lernantoj faru filmeton kiel hejmtaskon anstataŭ pretigi skribitan tekston. Tio povas validi ankaŭ por nia internacia lingvo, Esperanto. La vivo de Zamenhof donas plurajn interesajn ideojn por novaj filmoj. Ekzemple, jen kelkaj spektindaj scenoj: 1. La juna Ludoviko sekrete parolas Esperanton kun siaj amikoj en la lernejo; 2. Zamenhof ekvidas siajn manuskriptojn pri Esperanto, bruligitajn de la patro; 3. Zamenhof senpage vizitas malriĉajn malsanulojn; 4. Zamenhof ne havas sufiĉe da mono por vojaĝi al la Universalaj Kongresoj. Ankaŭ la svisa esperantisto Edmond Privat (1889-1962) havis tre interesan vivon, kiu meritus fariĝi filmo. Ekzemple, nur 17-jara li estis unu el la ĉefaj organizantoj de la 2-a Universala Kongreso en Ĝenevo. En Laŭzano en 1931 li aranĝis prelegon de Gandhi, kiu poste fariĝis lia persona amiko. Ankaŭ pri la vivo kaj vojaĝoj de la fama jugoslava esploristo kaj verkisto Tibor Sekelj (1912-1988), eblus fari tre spektindan filmon. Ni celu fari aŭ farigi filmojn, kiuj gajnos internaciajn premiojn ĉe famaj film-festivaloj, kiel tiuj en Venecio, Cannes, Berlino, Losanĝeleso, Toronto kaj simile. Tia sukceso estus grandega paŝo por efike prezenti Esperanton tra la tuta mondo. Laŭ persa poemo: "Arto aperas pli bona ol gemo!" Por atingi tiun celon, eble plano simila al la jena helpos: 1. Inviti diversajn Esperanto-organizojn kaj interesiĝantojn krei grupon por kunlabori kaj subteni la projekton; 2. La grupo aranĝu internacian konkurson por scenaroj pri Esperanto; 3. La plej bonajn proponojn oni transdonu al premi-gajnintaj scenaristoj por perfektigo; 4. Oni trovu famajn reĝisorojn por filmigi la scenarojn. Jam ekzistas filmoj pri geniuloj, ekzemple la filmo A Beautiful Mind (Bela Menso) temas pri John Nash, genia matematikisto, kiu en 1994 gajnis la premion Nobel pri Ekonomia Scienco. Sed Nash ne gajnis ĝin sola. Li ricevis la premion Nobel kun du aliaj – kaj unu estis esperantisto, Reinhard Selten (1930-2016), kiu poste fariĝis Honora Patrono de UEA. Se jam ekzistas filmo pri Nash, kial ne ankaŭ pri lia kungajninto, Reinhard Selten? Ahmad Mamduhi * Jen la ligilo por spekti la filmon Angoroj. Se vi volas spekti ĝin kun la subtekstoj, alklaku la dent-radon malsupre por elekti vian lingvon (kvara butono de dekstre). Poste alklaku la kvinan butonon de dekstre por ŝalti la subtekstojn.