Anna

Neniu scias kiel angiloj reproduktiĝas. La eŭropa angilo (Anguilla anguilla) estis ofta besto en la sen-salaj riveroj de Eŭropo. Tamen, dum jarcentoj neniu iam ajn vidis angilojn seks-kuniĝi, nek trovis iliajn ovojn. La greka filozofo Aristotelo en la 4-a jarcento antaŭ nia epoko supozis, ke angiloj devenas de lumbrikoj. La antikvaj britoj kredis, ke haroj el la vostoj de ĉevaloj fariĝas angiloj. Pro la Scienca Revolucio de la 17-a jarcento, sciencistoj komencis postuli pli profundan esploradon pri la deveno de bestoj. Ne plu sufiĉis kredi la dirojn de Aristotelo. Bonaj sciencistoj observu la mondon por klarigi ĝiajn misterojn. Tamen, ne estis facile por la novaj sciencistoj klarigi la ekeston de angiloj. En 1777, Carlo Mondini el la itala urbo Bolonjo trovis unu-solan angilon kun ovarioj. Pliaj angiloj kun ovarioj estis trovitaj en 1824 kaj 1850. Tamen por krei vivon, ne sufiĉas nur ovarioj. Necesas ankaŭ la alia duono: testikoj. Dekoj da sciencistoj distranĉis milojn da angiloj, serĉante ties testikojn. En 1874, preskaŭ jarcenton post la trovo de ovarioj, pola fakulo Szymon Syrski sukcesis trovi la testikojn de unu-sola angilo en Triesto, Italio. Tamen, pli fama ol Syrski estis juna sciencisto, kiu venis al Triesto en 1876 por certigi la trovaĵon. Tiu juna sciencisto nomiĝis Sigmund Freud. Li distranĉis 400 angilojn, sed neniam sukcesis trovi aliajn testikojn. Tial li forlasis la naturajn sciencojn por okupiĝi pri psikanalizado. Kvankam oni sukcese montris, ke angiloj ja posedas ovariojn kaj testikojn, ankoraŭ neniu vidis ovojn de angiloj, nek trovis la lokon, kie ili naskiĝas. Angilidoj estas travideblaj; tial estas malfacile kapti ilin en la vasta maro. Komence de 1907, dana biologo Johannes Schmidt fiŝkaptis tra la Atlantika Maro por trovi pli kaj pli junajn angilojn. Antaŭ ol atingi sian plenkreskan formon, angilidoj komencas sian vivon kiel travideblaj, malgrandegaj vermoj, nomataj “vitraj angiloj”. Vitraj angiloj. Foto de Wikipedia / Uwe Kils - https://en.wikipedia.org/wiki/Image:Glasseelskils.jpg, CC BY-SA 3.0. Dum dek sep jaroj Schmidt vojaĝis, kaptante pli kaj pli malgrandajn ¨vitrajn angilojn¨. Fine, en Sargasa Maro (regiono de norda Atlantiko), li trovis angilidojn malpli ol unu centimetron longajn. Tiel Schmidt trovis la lokon, kie naskiĝas la eŭropa angilo. Angiloj estas dezirata manĝaĵo en la landoj ĉirkaŭ Mediteraneo kaj precipe en Japanio. Sed la nombro de angiloj rapide falas ekde la 80aj jaroj, verŝajne pro troa fiŝkaptado kaj poluado de la maroj. Nun sciencistoj kaj bredistoj provas kresikigi angilojn en artefaritaj bredejoj. Tamen, tiel misteraj fiŝoj ne estas facile trakteblaj. Post kaptado, ili bezonas specialajn manĝojn kaj prizorgadon dum unu jaro, ĝis ili estos sufiĉe grandaj por kuirado. Pro la daŭra valoro de angilaĵo, por bredistoj tiu laboriga prizorgado indas. Per la progreso de la scienco kaj obseda studado, la homaro scias pli kaj pli pri angiloj. Nun, scienco estas bezonata por savi la angilojn. Carolyn Thomas-Nedzelsky

Ĉu vi iam demandis vin, kiel eblas plej efike lerni Esperanton? Mia respondo estas simpla: iru al Esperanto-renkontiĝo aŭ simila evento! Mia nivelo de Esperanto tre multe kreskis, kiam mi partoprenis mian unuan renkontiĝon. Tio okazis en Francio, en la kastelo Greziljono. Esperantistoj posedas tiun kastelon, kaj organizas tie Esperantajn aranĝojn. Mi multege ŝatis la bibliotekon, kie oni trovas plurajn centojn da Esperanto-libroj. Sed mi ne volas paroli al vi nur pri la kastelo Greziljono, ĉar vi verŝajne ne loĝas en Eŭropo! Tio ne gravas, ĉar Esperantaj eventoj ne okazas nur en Eŭropo, feliĉe! Unu el la plej bonaj iloj por serĉi kaj trovi eventojn, estas la retejo eventaservo.org. Multaj specoj de eventoj ekzistas. Unue, estas la lokaj eventoj. Ili ĝenerale okazas regule, ekzemple ĉiumonate. Due, kursoj kun instruistoj. Foje necesas pagi, foje ne. Iri al kursoj estas tre bona maniero lerni la lingvon, sed ne ĉiuj ŝatas fari tion. Mi persone plej ŝatas lerni lingvojn en kunteksto, do per libroj kaj filmoj, aŭ per parolado kun amikoj dum renkontiĝoj. Trie, estas naciaj renkontiĝoj, kiuj kutime okazas ĉiujare. Kaj kvare, estas internaciaj renkontiĝoj, kiuj foje okazas ĉiujare, foje malpli ofte. Kelkaj eventoj celas ĉefe gejunulojn, dum aliaj estas por familioj, aŭ por homoj de ĉiuj aĝoj. Aliaj havas apartan temon, ekzemple sciencon aŭ muzikon. La plej granda renkontiĝo de Esperanto-parolantoj estas la Universala Kongreso (UK). Fine de julio 2025, ĝi okazos en Burno, Ĉeĥio. Kutime partoprenas 1000 ĝis 2000 homoj, foje pli. La plej granda renkontiĝo por junaj esperantistoj estas la Internacia Junulara Kongreso (IJK). Kutime partoprenas 200 ĝis 400 junuloj. En 2025, ĝi okazos en aŭgusto en Cisarua, Indonezio. Tio estas la unua fojo, ke IJK okazas en tiu lando. Jen unika ŝanco por tiuj, kiuj loĝas en Azio! Mi volas kuraĝigi ĉiujn legantojn de uea.facila informiĝi pri la venontaj eventoj, ĉar inter tiuj aranĝoj certe estas kelkaj, kiuj povus interesi vin! Mi mem aktivas en la organiza teamo de FESTO kiel komunikisto. En aŭgusto 2025 tiu evento okazos en Francio kun koncertoj kaj muziko, do ĉefe por junuloj. Mi ankaŭ helpos anonci la eventon JES, kiu okazas jarfine. Fine de 2025 ĝi okazos en Germanio, kaj daŭros ĝis la komenco de 2026. Ĝi estas la plej bela maniero por festi la Novan Jaron kun amikoj! Se vi neniam partoprenis Esperanto-eventon, mi esperas, ke inter tiuj multaj proponoj vi trovos ion, kio interesos vin! Lulu Testudo

Kiam komenciĝis la pandemio en 2020, nia loka esperantista klubo de Saint-Etienne, Francio, ne plu povis kunveni regule en sia kutima kunvenejo kiel antaŭe. Ni decidis ŝanĝi niajn kutimojn kaj organizi retan renkontiĝon ĉiu-ĵaŭde vespere. Tiu decido montriĝis vere oportuna, ĉar: 1. Ĝi donis al ni manieron daŭrigi la vivon de nia grupo. Sen tio certe estus mortinta nia asocio. 2. Ĝi ebligis partoprenon al membroj, kiuj loĝas dise, en kamparo aŭ en fora urbo. Tiel povis partopreni homoj el Saint-Etienne, Le Puy kaj ĉirkaŭaĵoj. 3. Ĝi instigis nin pripensi la enhavon de niaj kunvenoj, precipe rilate al instruado kaj lernado. Necesis trovi tempon dum niaj renkontiĝoj por pluraj malsimilaj aktivaĵoj: legi / traduki / verki… kaj aŭskulti ion en Esperanto. Ne ĉion ĉi ni povis fari ĉiu-semajne en niaj unu-horaj kunvenoj, evidente! Ni rimarkis, precipe pro tiu nova maniero renkontiĝi per interreto, ke ni bezonas trejni niajn orelojn, t.e. la aŭd-komprenon. Kaj tial ni multe uzis tekstojn de uea.facila! Ni trovis la retejon ege oportuna kaj uzebla, kvankam en la komenco ni renkontis teknikajn malfacilaĵojn. Ni devis lerni, kiel montri paĝojn de uea.facila sur la ekrano. uea.facila multe helpis nin pri aŭskulta kompreno, sed ankaŭ pri eniro en la mondon kaj kulturon de Esperanto. Pierre Grollemund

Anny Joanice Nizigiyimana, 26-jara burunda esperantistino, ricevis premion de la prezidanto de Burundo, Evariste Ndayishimiye, dum la festado de la Internacia Virina Tago. Anny Joanice estas membro de Universala Esperanto-Asocio (UEA) ekde 2023. Kune kun Mana Brinson el Kongo, en 2024 ŝi reprezentis la asocion ĉe konferenco de Unuiĝintaj Nacioj (UN) en Najrobo, Kenjo, pri la Civila Socio (ali-vorte pri tiu parto de la socio, kiu estas nek ŝtata, nek komerca). Poste ŝi fariĝis membro de UN-komisiono pri la sama temo, kie ŝi plu reprezentas UEA. Krome, ŝi estas la vicprezidanto de la Asocio de Komercaj Virinoj de Burundo (AFAB) kaj direktoro kaj fondinto de la firmao Innovation Plus Plus. Grava parto de ŝia agado konsistas el antaŭenigo de virina entreprenado. Ŝi celas helpi aliajn virinojn venki la defiojn, kiuj malhelpas ilian ĉeeston en la komerca mondo. Joanice estas reprezentantino de faka asocio en Burundo, Esperantista Virina Asocio en Afriko (EVAA), kaj ŝi partoprenis la 2-an Afrikan Kongreson de Virinoj (2-a AKVo) en Aruŝo, tuj antaŭ la 109-a Universala Kongreso de Esperanto (UK). Poste ŝi partoprenis ankaŭ en la UK, al kiu ŝi kontribuis plur-aspekte, ĉefe pri temoj ligitaj al virina agado. En intervjuo al la revuo Akeza Joanice komentis, ke la ĉefa malfacilaĵo por virinoj en Burundo estas ricevi financadon. “Ĉar ni ne havas garantiojn, ni ne povas peti bankan prunton. Krome mankas informoj [...] Sed aldone virinoj ne estas kuraĝigataj entrepreni aferojn, kaj tio baras junajn burundajn virinojn. [...] Ni devas alkutimigi junulinojn fari esplorojn, trovi la informojn kaj la ŝancojn eniri la merkaton, interretumi, iri al lokoj, kie ili renkontos aliajn junulinojn, kiuj jam okupiĝas pri entreprenado,” ŝi diris. De la prezidanto de Burundo ŝi ricevis monpremion pro sia laboro por la antaŭenigo de virinaj entreprenistoj. Tiu premio estis rekono de ŝia kontribuo al la disvolviĝo de bonaj kondiĉoj por virinoj en la lando. La Esperanto-Klubo de Buĵumburo okupiĝas pri projekto “Konstrui la kapablon de lernantoj, precipe knabinoj, fariĝi instruistoj”, gvidata de Joanice kun Najma Hassan. Komence de 2025 tiun projekton elektis la Afrika Komisiono de UEA por ricevi subvencion. La projekto celas rapide trejni tridek estontajn instruistojn, precipe knabinojn, por servi en baza edukado kaj ankaŭ instrui Esperanton. UEA varme gratulas al Anny Joanice Nizigiyimana pro la meritoplene ricevita premio, kun espero, ke ŝi povos multe pli kontribui al la mondo, al virinoj, al Esperanto. UEA planas plu subteni ŝian agadon. Por subteni la programojn de UEA donacu al la diversaj fondaĵoj de la Asocio. Aparte gravaj por la laboroj de Joanice estas la fondaĵoj Afriko, Informado kaj Eduko. Gazetaraj Komunikoj de UEA N-ro 1222 2025-03-21

En la silento de nokto, ĉirkaŭ fajro, avo sidas inter junaj geknaboj. Per voĉo mallaŭta kaj plena je mistero, li rakontas la historiojn de pasintaj tempoj... Antaŭ la interreto, antaŭ la telefonoj kaj ekranoj, la afrikaj vilaĝoj estis riĉaj je aliaj formoj de komunikado kaj interŝanĝo de scioj. En tiuj tagoj, sciado kaj saĝeco pasis de generacio al generacio per la voĉo de la plej aĝaj, kies memoroj estis kiel vivantaj libroj. Ĉiunokte, kiam la suno foriris kaj la nokto sin kovris per brilantaj steloj, la vilaĝanoj kunvenis ĉirkaŭ fajro. Tie, ĉirkaŭ la fajro, la saĝuloj malfermis la trezorojn de la pasinteco. Ili rakontis pri la kreado de la mondo, pri la unuaj plantoj kaj bestoj, pri la unua viro kiu lernis kiel forĝi feron, kaj pri la virino kiu malkovris la magion de kurac-herboj. Rakonte kaj kante, la saĝuloj instruis pri la mondo, pri amikeco, honoro, kaj kuraĝo. En la mondo antaŭ la interreto, ĉiu persono havis sian rolon en la vilaĝo. Kiam venis nova sezono, la viroj ĉasis kune, la virinoj rikoltis, kaj la infanoj lernis pri la naturo. Ĉion ili dividis – de manĝaĵoj ĝis scio. La lernado okazis per observado kaj aŭskultado, dum la pli aĝaj instruis per ekzemplo. Se iu volis transdoni mesaĝon al malproksima vilaĝo, oni sendis mesaĝiston, kiu rapide moviĝis tra la vojoj, piede aŭ per besto. La mesaĝisto, kiel vivanta letero, portis la vortojn de unu familio al alia. Tiel la vilaĝoj restis en harmonio, informitaj pri la novaĵoj, festoj kaj krizoj. Ĉiuj sciis, ke la vortoj de la plej aĝaj estas same fortaj kiel vento aŭ pluvo. Rakontoj portis la historion de la popolo, helpante la junulojn memori tion, kio estas vera kaj justa. Eĉ kiam la mondo ŝanĝiĝis, kaj novaĵoj pri la interreto kaj aliaj mirindaĵoj atingis iliajn orelojn, la homoj ĉiam revenis al tiuj fajro-kunvenoj, por ke la memoro restu viva. Tiel vivis la afrikanoj, en mondo plena je lumo de rakontoj kaj voĉoj, kiuj neniam malaperis, eĉ kiam la teknologio komencis aperi. Marcelin Luheka

Ĉu plaĉas al vi la ideo atingi la urbon de la 110-a UK per biciklo? Ĉu vi ŝatus komune vojaĝi dum kelkaj tagoj kun aliaj esperantistoj? BEMI (Biciklista Esperantista Movado Internacia) proponas kunordigi la dezirojn de biciklemuloj. Ni celas, ke okazu unu aŭ du karavanoj al Burno - aŭ eble eĉ pli? Jam atingis nin du proponoj kun proksimume jenaj detaloj: • Biciklado de Vieno al Burno: 150-175 km, en 3 tagoj; • Biciklado de Prago al Burno: 250-280 km, en 6 tagoj. Baldaŭ aperos pli da detaloj en nia retejo bemi.tejo.org en la sekcio "Karavanoj". Vi povas aliĝi al la tuta vojaĝo aŭ partopreni nur parton de ĝi. Se vi ŝatus pli longan bicikladon, vi povas proponi ekiron el pli malproksima loko por atingi Vienon aŭ Pragon. Se vi preferas, vi povus mem organizi vian propran karavanon el alia direkto. Ni helpos vin, se vi informos nin pri tio. Kiel kunpreni vian biciklon en publika transporto al ekirloko? Ankaŭ pri tio ni povos konsili al vi. La distanco de la veturado dependos de la vojoj, kiujn ni komune elektos, kaj de la lokoj de niaj tendumejoj. Kutime ni biciklas ĝis 70 km tage. Dum la biciklado ni tendumos en tendumejoj aŭ en la naturo. Ankaŭ eblus interkonsenti pri alia maniero tranokti. La mateno komenciĝas per varma teo kaj pano. Tagmeze, ni manĝas en restoracio aŭ mem preparas manĝon, kutime legomojn kaj salaton. La vespermanĝon ni kuiras mem per porteblaj kuiriloj. La prezo de karavano ne estas fiksita antaŭe. Ni havos komunan kason, el kiu ni pagos por la bezonataj aĵoj dum la vojaĝo. Ĉiuj elspezoj estos bazitaj sur la decidoj kaj deziroj de la partoprenantoj. La ĉefa celo de la karavanoj estas ĝui la vojaĝon kaj la etoson de komuna biciklado. Burno estas interesa loko, ne nur ĉar ĝi gastigos la 110-an UK. Vi povos ĝui ĝiajn historiajn konstruaĵojn kaj kulturajn tradiciojn. Sed ankaŭ lernu pri ĝia grava rolo en la politika sistemo de Ĉeĥujo. Tial ni invitas ĉiujn esperantistojn, kiuj ŝatas bicikli, partopreni en komunaj veturadoj kaj peti nian helpon por organizi tion. Se vi volas aliĝi al unu el la karavanoj aŭ se vi planas vian propran, kontaktu nin, prefere retpoŝte. Ni ĝojos, se ni povos subteni vin! Biciklu kun BEMI: Biciklista Esperantista Movado Internacia. Christine Brücker Lars Sözüer

Ekde la fino de la 70-aj kaj ĝis la fino de la 80-aj jaroj, funkciis Komisiono por Virina Agado de UEA (KVA). Ĝi celis helpi esperantistinojn konigi al la mondo la sociajn problemojn de virinoj kaj strebi al ties solvo. Tiutempe, antaŭ ol ekzistis reta komunikado, Esperanta agado estis pli pena ol nun, ĉar necesis komuniki per poŝto aŭ kunsidi surloke. Tridek jarojn post la malapero de la iama KVA, tre viglas virina agado precipe en Afriko. En 2018 EVAA (Esperantista Virina Asocio en Afriko) faris sian 1-an AKVon (Afrika Kongreso de Virinoj) kiu okazis en Moramanga, Madagaskaro. EVAA organizis la 2-an AKVon en Aruŝo, Tanzanio, fine de julio 2024 tuj antaŭ la UK. Post du-jara korespondado esperantistinoj komencis rete renkontiĝi en la jaro 2022 kaj organizi programojn kadre de Virina Agado. Okazis kunvenoj dum la kongresoj de la Internacia Ligo de Esperantistaj Instruistoj en 2022, 2023 kaj 2024; dum la Universala Kongreso en Aruŝo; dum la Itala Esperanto-Kongreso en 2024, kaj ankaŭ en aliaj internaciaj kunvenoj. Per tiuj kunvenoj ni montras la forton kaj saĝecon de virinoj en ĉiuj vivkampoj. Dum siaj retaj renkontiĝoj, la ne-oficiala grupo Virina Agado faris kelkajn gravajn decidojn. Interalie ĝi petis al UEA restarigi la Komisionon por Virina Agado. Tiu peto estis aprobita en majo 2024. Dum sekva kunsido la partoprenantinoj decidis, ke la Komisiono por Virina Agado estu tri-nivela. La Komisiono mem konsistas el kvin personoj: Małgosia Komarnicka (Pollando); Alessandra Madella (Italio/Ĉinio); Miora Raveloharison (Madagaskaro); Ariadna Garcia Gutierrez (Kubo); kaj Arko (Gong Xiaofeng) (Ĉinio). Krome estas Konsilantaro, kiu same konsistas el kvin virinoj; kaj la tria nivelo, Aktivulinoj. La Komisiono invitas ĉiujn esperantistinojn aliĝi al la Aktivulinoj ĉe virina-agado@groups.io aŭ virina.agado@esperanto.org. Aparta projekto de la Komisiono estas la bele progresanta "rond-iranta rakonto", laŭ kiu virinoj el diversaj mondopartoj laŭvice kontribuas al daŭre verkata rakonto. Alia nova tasko de la Komisiono estas prepari liston de elstaraj esperantistinoj, kiuj pene laboris en la frua periodo de la Esperanto-movado. Bonvolu esplori la historion de viaj lokaj kaj naciaj asocioj por retrovi pionirinojn, kies gravan agadon ni ne forgesu. La restarigita Komisiono por Virina Agado signifas novan oportunon aŭdigi la voĉojn de virinoj en la plej diversaj mondopartoj. Tio aparte gravas en tiuj landoj, kie ili suferas diskriminacion pro diversaj kialoj kaj oni silentas pri iliaj rajtoj. Ni komune strebu al vera ŝanĝo de tiaj realaĵoj. La celo de la Komisiono estas labori por la egalrajtigo de virinoj, ilia aktivigo, memevoluo, sano kaj memfido. Ĉiu virino, sendepende de nacieco, aĝo aŭ religio, havas la rajton decidi pri sia vivo, edukado, serĉado de siaj propraj celoj, laboro, kariero, sekureco... Nome de la Komisiono Małgosia Komarnicka GONG Xiaofeng (Arko)

La 1-an de februaro forpasis Renato Corsetti, eble la plej konata homo el ĉiuj aktivaj esperantistoj pro siaj energio, lerteco kaj kuraĝo. Renato estis universalisto, kiu kredis, ke Esperanto estas lingvo por la tuta mondo. Li opiniis, ke Esperanto devas resti simpla, facile lernebla, kaj vere tutmonda – por homoj el ĉiuj landoj kaj ĉiuj opinioj. Li kredis, ke honesta interŝanĝo de ideoj estas la vojo al paco kaj kompreno. Li ĉiam pensis pozitive, kaj kapablis kunlabori kun aliaj parolantoj kaj subtenantoj de Esperanto de ĉiuj kredoj kaj konvinkoj. Renato naskiĝis en Romo, Italio, en 1941, kaj lernis Esperanton kiel junulo dum la 1960-aj jaroj. Li restis fidela uzanto kaj subtenanto de la lingvo ĝis siaj lastaj tagoj. Mi persone konis lin dum preskaŭ sesdek jaroj. Li estis prezidanto de TEJO, la Tutmonda Esperantista Junulara Organizo de 1971 ĝis 1973, kaj prezidanto de Universala Esperanto-Asocio (UEA) de 2001 ĝis 2007. Li korespondis kun aktivuloj por Esperanto en ĉiu angulo de la mondo: li subtenis ilian laboron, proponis konsilojn, kaj donis al ili kuraĝon kaj esperon. Sed li ankaŭ ĝuis Esperanton en la plej simpla senco. Ekzemple, li kunlaboris kun italaj kantistoj por produkti popularajn kaj amuzajn diskojn kun kantoj, kiujn li verkis aŭ tradukis. Li komencis sian profesian vivon kiel oficisto ĉe banko, sed poste dum multaj jaroj li estis profesoro pri studado de lingvoj kaj la homa menso en la universitato La Sapienza en Romo. Ankoraŭ pli poste, li kaj la brita edzino Anna Löwenstein ekloĝis en Londono, kie li aktivis en la Londona Esperanto-Klubo kaj instruis Esperanton per la reto. Li uzis la reton ankaŭ por kunlabori kun esperantistoj ne nur en Eŭropo, sed ankaŭ en Azio, en diversaj landoj de Afriko, kaj en aliaj lokoj tra la mondo. Fakte, li fariĝis kvazaŭ tutmonda konsilanto kaj kunlaboranto pri Esperanto-agado. Inter lia ĉefa agado estis fortigo de la studado de Esperanto en universitatoj, precipe en Afriko. Ni kune laboris je ĉiu punkto en lia Esperanto-vivo – en TEJO, en UEA, kaj en la Akademio de Esperanto. Ni ne ĉiam sam-opiniis, sed ni ĉiam venis al interkonsento: ni sciis vigle diskuti kaj poste bone kunlabori. Fakte, Renato estis mia instruisto pri la arto kunlabori. Lia forpaso lasos grandan truon. La plej bona maniero por memori lin estas daŭrigi lian laboron kun la sama optimismo, kiun li ĉiam montris en siaj agadoj. Dankon, kara Renato, pro ĉio, kion vi kontribuis. Ni konstruos sur viaj agoj, atingoj kaj bon-kora modelo, por krei pli bonan kaj pli pacan mondon. Humphrey Tonkin

Referendumo, ĉu demokratia ilo? Unua-vide la demando ŝajnas absurda. La vorto "demokratio" devenas de du grekaj vortoj, kiuj signifas "popolo" kaj "rego". Tial referendumo, kiu estas rekta popola esprimo, devus esti konsiderata perfekta demokratia ilo por decidi pri grava politika temo. Sed fakte referendumoj malofte estas tiaj. Kial? Unue, ĉar referendumoj estas foje uzataj por ĉirkaŭ-iri aŭ rekte rompi la leĝon. Kiam demokratia ilo ebligas la finon de demokratio, ĝi fakte fariĝas maldemokratia en sia efiko. Tio okazis ekzemple en Francio dum la mezo de la dek-naŭa jarcento, kiam la ŝtatestro okazigis referendumon por forigi la respublikon kaj restarigi imperion. Cetere moderna demokratio estas ne nur sistemo en kiu la decidopovo apartenas al la popolo, tio estas al la plimulto de la popolo. Ĝi ankaŭ estas sistemo en kiu la rajtoj de malplimultoj estas defendataj. Ekzemple referendumo, kiu proponus forigi la voĉdon-rajton de samseksemuloj, estus maldemokratia. Krome, moderna demokratia ŝtato estas parto de monda inter-ŝtata sistemo. Sekve de tio, la popolo de unu lando ne rajtas trudi ian decidon al la popolo de alia lando, se tia decido estas kontraŭa al la internacia juro. Tial unu ŝtato ne povas per referendumo aneksi regionon apartenantan al alia lando. Due, ĉar referendumoj estas ofte uzataj pro malbonaj kialoj kaj en malbonaj manieroj. Ekzemple David Cameron, la tiama ĉefministro de Britio, decidis okazigi referendumon pri la plua membreco de Britio en Eŭropa Unio (EU). Tiu elekto ne fontis el postulo de la brita popolo, sed estis reago al premoj interne de lia propra politika partio. La rezulto de tiu referendumo okazinta en 2016 estis 52% por la malmembriĝo kaj 48% kontraŭ. Sed lastatempaj opiniesploroj montris, ke 55% de homoj en Britio nuntempe opinias, ke eliri el EU estis malbona decido, dum nur 33% opinias, ke tio estis bona decido. La ĉi-supra ekzemplo montras aliajn problemojn pri la maniero uzi referendumojn. La aparteno al EU, tio estas al politika kaj ekonomia supernacia organizo, estas malsimpla temo. Simpligitaj aŭ eĉ malpravaj argumentoj disvastigitaj de popolistoj povas esti pli konvinkaj ol teknikaj veroj. Decido farita surbaze de malveraj informoj ne povas esti demokratia. Malgraŭ ĉio ĉi referendumo povas esti demokratia ilo. Per la rekta partopreno de la civitanaro, referendumo povas fortigi kaj pravigi gravan decidon. Sed por esti tia ĝi devas plenumi kelkajn kondiĉojn. Kompreneble ĝi devas observi la naciajn kaj internaciajn leĝojn. Ideale la demando starigita de la referendumo devas esti facile komprenebla por ĉiuj, kaj la sekvoj de jesa rezulto devas esti klare difinitaj. Laste, la atendata rezulto devas havi la subtenon de granda plimulto de la popolo. Laurent Ramette