Lidja Zamenhof

Lidja (aŭ Lidia) Zamenhof, la tria infano de Ludoviko kaj Klara Zamenhof, naskiĝis en 1904. Kvankam ŝia patro estis la aŭtoro de Esperanto, kiel infano Lidja havis nenian intereson lerni la lingvon. Sed tio ŝanĝiĝis en 1913.

Tiujare la Universala Kongreso de Esperanto okazis en Berno, Svislando. La naŭjara Lidja volis kune kun la gepatroj vojaĝi tien kaj renkonti siajn gefratojn, Adam kaj Zofia, kiuj studis medicinon en Svislando. La patrino klarigis al Lidja, ke se ŝi ne lernos la lingvon, ŝi devos resti hejme. Kaj ene de ses semajnoj Lidja lernis sufiĉe por povi interkomunikiĝi en Esperanto.

Kiam Ludoviko Zamenhof mortis en 1917 Lidja estis nur 13-jara. Tiutempe jam ŝi plene regis Esperanton kaj faris unuajn provojn traduki el la pola. Ŝi estis konvinkita, ke ŝi devos daŭrigi la laboron de sia patro. 

Dum la Universala Kongreso de 1925 en Ĝenevo Lidja konatiĝis kun la Bahaa Kredo. La postan jaron oni starigis monumenton sur la tombo de Ludoviko Zamenhof en Varsovio. Je tiu okazo venis usona virino, Martha Root, por reprezenti la Bahaan Religion. Ŝi restis du semajnojn en Varsovio, kaj dum tiu tempo ŝi kaj Lidia tre bone amikiĝis. Iom post iom Lidja decidis aliĝi al la Bahaa Kredo. 

Lidja decidis lerni kiel instrui Esperanton per la Cseh-metodo. En 1932 ŝi unue en Svedio faris plurajn prelegojn kaj lecionojn pri Esperanto, foje antaŭ 250 homoj. Post tio ŝi ricevis inviton el Francio por tie gvidi Cseh-metodajn kursojn. Per tio komenciĝis la kariero de Lidja kiel Cseh-instruistino. Ŝi instruis al klasoj kun centoj da personoj kun tiel granda sukceso, ke ŝi eĉ povis vivteni sin per sia laboro por la disvastigo de Esperanto.

Usonaj esperantistoj kune kun la bahaanoj invitis ŝin instrui ankaŭ en ilia lando. Lidja fine de septembro 1937 alvenis en Usono. En 1938 tamen la politika situacio fariĝis pli kaj pli kriza. La pola registaro anoncis, ke polaj ŝtatanoj, kiuj ne revenos hejmen, perdos sian ŝtatanecon, kaj samtempe la restadpermeso de Lidia malvalidiĝis. Tial Lidja forlasis Usonon fine de novembro 1938 kaj vojaĝis hejmen.

Reveninte, Lidja sin dediĉis al tradukado kaj verkado. Interalie ŝi tradukis en la polan lingvon Bahá'u'lláh kaj la nova epoko, kiun ŝi jam tradukis en Esperanton. En septembro 1939 komenciĝis la Dua Mondmilito. Lidja devis loĝi en la geto de Varsovio. La esperantistoj ne forgesis Lidjan kaj sendadis pakaĵojn al ŝi. Pola esperantisto kune kun germana bahaa soldato eĉ volis helpi ŝin fuĝi. Sed Lidja volis resti kun siaj familianoj kaj geamikoj. 

En 1942 la nazioj komencis mortigi la judojn en Varsovio. Tiam ankaŭ Lidja estis transportita al la koncentrejo Treblinka, kie ŝi estis inter la miliono da homoj mortigitaj tie.

Bernhard Westerhoff