Kiel transvivigi Esperanton en Sovetunio

Inter la du mondmilitoj, en neniu lando Esperanto havis tiel grandan movadon kiel en Sovetunio. La gvidanto de la sovetia movado dum preskaŭ du jardekoj estis homo, kiun la hungara poeto Kálmán Kalocsay iom moke, tamen samtempe kun respekto, nomis ruĝa-verda car‘ (caro).

Ernest Drezen naskiĝis en 1899 en bonstata familio en Latvio (kiu tiam apartenis al la Cara Imperio) kaj studis en la Teknika Instituto de Peterburgo. Tie, frue en 1915, li fondis Esperanto-grupon kaj komencis kolekti librojn pri lingvo-projektoj. Tiuj libroj formis la bazon por grandega biblioteko kaj dumviva scienca okupiĝo.

La soldatiĝo en 1916 kondukis lin al servado en la Ruĝa Armeo. Ekde 1921 li laboris en Moskvo. Li okupiĝis pri labor-organizado kaj komunikado – fakoj, kiuj tre gravis por la moderniĝema sovetia ŝtato, en kiu Drezen esperis profesie progresi.

Gajnis ankaŭ la Esperanto-movado, kiu en la dudekaj kaj tridekaj jaroj bone evoluis kaj ĝuis iom da oficiala subteno. Kiel ĝenerala sekretario de la nove fondita Sovetrespublikara Esperantista Unio (SEU), li ekde 1921 devis batali samtempe kontraŭ anarkiistoj kaj “neŭtraluloj”. Li partoprenis en pluraj kongresoj de Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT), ankaŭ en la Universala Kongreso en Danzig (1927). Kongresanoj mire rimarkis, ke la sovetia alt-rangulo vojaĝas, elegante vestita, en unua-klasa vagono.

Ernest Drezen ĉe la kongreso de SAT en Gotenburgo, 1928

En 1931 aperis la Esperanta eldono de lia ĉefverko Historio de la Mondolingvo. Lia biografio de Zamenhof (1929) montras, ke Drezen estis profunde ligita al Esperanto, sed ankaŭ sentis bezonon ĉiam denove emfazi sian lojalecon al la reganta sistemo. 

Ekde 1932 ĉiam pli da kontraŭdiroj ĝenis la agadon de SEU. La ideo de monda revolucio helpis la disvastigon de Esperanto, sed ekde la fino de la dudekaj jaroj SEU koliziis kun novaj politikaj prioritatoj. Drezen daŭre luktis por savi sian organizaĵon. Ke la fortostreĉoj multe afliktis lin, li malkaŝis unufoje: en 1929, dum kongreso de SAT en Leipzig, li emocie deklaris, ke li ĉiam estas “pli malbona komunisto ol bona esperantisto” kaj tial deziras daŭrigi la kunlaboron kun SAT. Tamen post sepjara kunlaboro SEU devis rompi la rilatojn kun SAT.

En 1932 Drezen neatendite deklaris, ke pro la postuloj de socialisma konstruado ne eblas trorapidigi la kreskon de la Esperanto-movado. Poste, same subite, li parolis (en 1936) pri ŝanco, ke SEU povos aliĝi al la neŭtrala Universala Esperanto-Asocio (UEA). Samtempe li ĉesis uzi energion por teoriaj prezentoj de la lingva estonteco en tutmonda komunisma socio. Li deklaris, ke Esperanto, elprovata en la multlingva Sovetunio, povas kontribui al egal-rajta florado de ĉiuj lingvoj. Ankaŭ tio tamen ne kreis inter la ŝtataj gvidantoj pli da simpatio por Esperanto. Drezen tiam transiris de la ĉiama politika zigzagado al temo, kiu lin kiel scienciston delonge interesis: la laboro pri internacia scienc-teknika vortaro bazita sur Esperanto.

Meze de tiuj esperoj komenciĝis la malliberigado de malnovaj revoluciuloj, altrangaj militistoj, famaj verkistoj kaj de tute nekonataj homoj, inter ili esperantistoj. Plene konfuzita, Drezen en aŭgusto 1936 demetis sian oficon en SEU. La 17an de aprilo 1937 li estis arestita pro “spionado” kaj “terorismo”. Fine de majo 1937 ankaŭ lia edzino, Elena Sazonova, estis malliberigita. La polico jam en 1932 klopodis gajni ŝin por kunlaboro. Tion ŝi malkaŝis al la edzo. En sesmonata esplor-demandado ŝi kuraĝe defendis lin. Post aranĝita proceso Drezen estis mortpafita la 27an de oktobro 1937, Elena kelkajn tagojn poste. Iliaj korpaj restaĵoj estas enterigitaj en du malsamaj lokoj en Moskvo. En majo 1957 la post-Stalina registaro deklaris Drezen senkulpa, simila deklaro pri Elena venis nur en januaro 1990.                                           

Ulrich Lins