Moresnet

De 1816 (post la tiel nomata Kongreso de Vieno) ĝis 1919 (post la Unua Mondmilito) Neŭtrala Moresnet estis sendependa kvazaŭ-landeto inter la nunaj Belgio kaj Germanio. Ĉar tiuj du landoj ne atingis konsenton pri ĝia laŭleĝa posedanto, oni decidis konsideri ĝin neŭtrala loko. 

Komence multaj el la loĝantoj laboris en minejo sed tio ĉesis funkcii en 1885. Tiam komenciĝis la plej interesa parto de ĝia historio kaj ankaŭ ĝia rilato al Esperanto. Fakte, kelkajn jarojn antaŭ la Unua Mondmilito oni proponis, ke ĝi fariĝu la unua Esperanto-ŝtat(et)o en la mondo. La iniciatinto de la projekto estis la esperantisto kaj kuracisto Wilhelm Molly. Dua grava homo estis Gustave Roy. Ilia projekto por Moresnet nomiĝis Amikejo. La ŝtateto havis Esperantan himnon, kaj en 1908 multaj internaciaj gazetoj parolis pri ĝi. Tamen neniu alia lando (certe nek Belgio nek Germanio) subtenis ĝin. Kvankam mankis konsento, ke ĝi estu sendependa ŝtato, dum pluraj jaroj la loĝantoj daŭrigis trankvile sian vivon, inkluzive de interesa agado per kaj por Esperanto.

Dum la Unua Mondmilito tiun regionon okupis Germanio, kaj per la postmilita Traktato de Versajlo oni decidis ke ĝi apartenos al Belgio. Denove dum la Dua Mondmilito Germanio okupis ĝin kaj denove poste Belgio reakiris ĝin. Hodiaŭ ĝi estas konata kiel Kelmis / La Calamine kaj tie ankoraŭ estas troveblaj pluraj spuroj pri Amikejo.

Bedaŭrinde tiu historio estas malmulte konata en Esperantujo. Certe estas homoj, kiuj konas ĝin, sed miaopinie ili estas malplimulto. Tiurilate, kelkaj informoj eble surprizos la legantojn. Ekzemple, en 1908 ĉirkaŭ 3,5% el la loĝantaro (140 homoj) kredeble kapablis paroli la internacian lingvon. 

Kio estus okazinta, se ne ekzistus la Unua Mondmilito? Ĉu tiu malgranda regiono estus sukcesinta daŭre vivi kiel sendependa Esperanto-landeto? Ĉu tio helpus Esperanton fariĝi pli grava kiel internacia lingvo? Ni neniam scios.

Gravas laŭ mi informiĝi pri tiu historio, koni ĝiajn detalojn kaj instrui pri ili. Tiurilate ekzistas mallonga romano Zink, verkita nederlandlingve de David van Reybrouck, tradukita en Esperanton de Piet Buijnsters kaj eldonita de Internacia Esperanto-Instituto en 2017. Ankaŭ ekzistas sep-minuta filmeto en Jutubo pri Amikejo en Esperanto.

Tio, kio plej frapas min persone pri tiu historio, estas la memfido kaj mensa forto de ĝiaj iniciatintoj. Ankaŭ aliaj gravuloj realigis same frenezajn kaj ŝajne nefareblajn projektojn, inkluzive de la kreinto de alia eta Esperanto-lando (la Esperanta Respubliko de la Insulo de la Rozoj) kaj kompreneble ankaŭ L.L. Zamenhof.

Javier Alcalde

Aperas en uea.facila artikolo pri tiu alia eta ŝtato, kie oni uzis Esperanton: la Insulo de la Rozoj. Legu ĝin ĉi tie.